Smellbeitan, útlendingarnir og Jesús

„Rússar handteknir eftir „verslunarferð“ í Fjörðinn“
„Litháarnir handteknir enn á ný“

Þetta eru tvær fyrirsagnir frétta frá 2006 og 2008 sem ég fann á vefnum mbl.is. Framsetning af þessu tagi í umfjöllun um glæpi hefur verið gagnrýnd vegna þess að hún þykir ala á andúð á útlendingum. Þá er spurt hvaða máli það skipti hvers lenskur hinn meinti brotamaður er? Og hvers vegna það sé þá ekki nefnt hverju sinni sem Íslendingur er handtekinn að hann sé einmitt Íslendingur? Þetta rifjaðist upp fyrir mér í vikunni vegna þess að ég las frétt á Pressunni sem ég mátti svosem vita að væri ekki íslensk en það var samt aldrei tekið fram. Fyrirsögnin var svona:

„Lögreglan stöðvaði konu fyrir hraðaakstur: Hún kom með besta svarið“

Fréttin hófst svo á orðunum: „Athugið – eftirfarandi atburðir gætu ekki hafa gerst“ sem ég veit hvað eiga að merkja. Kannski að svona nokkuð geti ekki gerst, kannski að fréttin sé mögulega uppspuni.

„Fréttir“ af þessum toga eru þekktar í vefheimum. Fyrirsagnirnar eru kallaðar „clickbait“ – smellbeita – því þær eru settar saman til að skapa forvitni og kalla fram smelli. Svo eru birtar auglýsingar með fréttinni og þannig fást tekjur á vefinn. Sannleiksgildi efnisins skiptir litlu máli eða jafnvel engu. Þess vegna er láta fylgja ábendingu til lesandans efst í fréttinni um að „þetta gæti ekki hafa gerst.“ Ég velti því fyrir mér við lesturinn hvort ekki mætti hafa þá meginreglu að láta þess getið í fyrirsögnum svona frétta hvers lenskir einstaklingarnir sem þær fjalla um eru, til dæmis:

„Útlensk lögreglan stöðvaði erlenda konu fyrir hraðaakstur í útlöndum: Hún kom með besta svarið – á ensku“

Ég held nefnilega að ólíkt innlendum glæpafréttum þá megi gjarnan fylgja gaman- og flökkusögum frá útlöndum upplýsingar um upprunaland. Bæði til að auðvelda okkur að sía fréttirnar á vefnum og til að leyfa erlendum sögum að vera einmitt það en láta ekki eins og þær séu íslenskar.

Smellbeita og lofsöngvar

Í vikunni bárust fréttir frá Englandi. Fyrir nokkrum dögum var tekinn upp sjónvarpsþáttur sem heitir Songs of Praise. Hann er sendur út á sunnudagseftirmiðdögum og þessi tiltekni þáttur verður sendur út seinna í dag. Songs of Praise er þáttur með trúarlegri tónlist og þar er líka fjallað um málefni samtímans í ljósi kristinnar sýnar á manneskjuna og trúna. Þáttur dagsins var tekinn upp í flóttamannabúðum í Calais. Þar búa þúsundir flóttamanna – hælisleitenda – frá löndum eins og Sýrlandi, Lýbíu og Erítreu.

Eitt götublaðið beitti sér í málinu og setti smellbeitufyrirsögn yfir frétt:

Hymnigrants
EXCLUSIVE: BBC blasted for filming Songs of Praise at Calais camp

Í fréttinni kom fram að ríkisútvarpið breska ætti ekki að beita sér á sviði sem væri svona pólitískt. Það væri óviðeigandi að taka upp sjónvarpsþátt um trúarleg efni meðal hælisleitenda og flóttafólks.

Nick Baines sem er biskup í Leeds var einn af þeim sem svöruðu fyrir hönd kirkjunnar. Hann sagði tvær góðar ástæður fyrir taka þáttinn upp í flóttamannabúðunum. Sú fyrri er að kristin trú fjallar um Guð og manneskjuna í raunverulegum aðstæðum. Sú síðari er að kristið helgihald snýst líka um alvöru fólk, stundum á það sér einmitt stað þar sem aðstæður eru erfiðar.

Þarna er fólk.
Náungar okkar.
Í alvöru og erfiðum aðstæðum.
Sem hafa fundið og finna styrk í trúnni.
Þess vegna hafa þau reist sér tjaldkirkju sem rís hærra en tjaldborgin.
Og þegar hún brann reistu þau hana aftur.
Ekki af auð sínum heldur af fátækt sinni.
Og það eru forréttindi að fá að biðja með þeim.

Jesús og útlendingarnir

Jesús segir í 25. kafla Matteusarguðspjalls:

„Allt sem þér gerðuð einum minna minnstu bræðra, það hafið þér gert mér. “

Og:

„Allt sem þér gerðuð ekki einum minna minnstu bræðra, það hafið þér ekki heldur gert mér.“

Og hvað er þetta allt sem hann talar um?

Því hungraður var ég og þér gáfuð mér að eta, þyrstur var ég og þér gáfuð mér að drekka, gestur var ég og þér hýstuð mig, nakinn og þér klædduð mig, sjúkur og þér vitjuðuð mín, í fangelsi var ég og þér komuð til mín.

Til þess erum við kölluð. Smellbeita Jesú – það sem grípur – er því ósköp einföld yfirlýsing: Vertu almennileg manneskja, ekki bara við þau sem standa þér næst heldur við þau sem gera það ekki. Til dæmis útlendinga. Flóttafólk. Hælisleitendur.

Því þau eru Guðs.
Eins og þú.

Flutt í lesmessu í Háteigskirkju, 16. ágúst 2015.

16/08/2015

Er það pólitískur rétttrúnaður að mæta fólki af virðingu?

Í vikunni las ég um ungan mann sem skrifaði lítið forrit og tengdi það við vafrann í tölvunni sinni. Forritið gerir aðeins eitt: Þegar textinn „political correctness“ kemur fyrir á vefsíðu breytir það honum í „treating people with respect“. „Pólitískur rétttrúnaður“ verður „að mæta fólki með virðingu.“

I set up my web browser to automatically change "political correctness" to "treating people with respect" pic.twitter.com/yvNnqUWpNm

— Byron C Clark "this Markov chain kills fascists" (@byroncclark) August 4, 2015

Um pólitískan rétttrúnað sagði á Wikipediu laugardagsmorguninn 8. ágúst í texta sem er reyndar ekki allskostar hlutlaus:

„Gjarnan er talað um pólitískan rétttrúnað í tengslum við tungutak um minnihlutahópa og átt við ofurvarfærni gagnvart niðrandi orðfæri, svo sem um kynþætti, konur, meðlimi trúarhópa, fatlaða, samkynhneigða og svo framvegis. Þó á hugtakið ekki aðeins við um tungutak heldur einnig gjörðir, pólitísk stefnumál, hugmyndafræði og hegðun, alla afvegaleidda viðleitni til að lágmarka móðganir og mismunun gagnvart hópum sem eiga undir högg að sækja.“

Það er ótrúlegt hvað þessi litla breyting hefur mikil áhrif. Með því að taka hlaðið tungutak úr umferð og setja í staðinn lýsingu á því sem reynt er að ná fram: að mæta fólki af virðingu er nefnilega hægt að afhjúpa ofbeldið í samfélaginu og þannig berjast gegn því. Orð hafa nefnilega áhrif.

Eva Hauksdóttir, sem er skarpur pistlahöfundur, skrifar á einum stað:

„Málflutning skal gagnrýna með rökum. Merkimiðar eru ekki rök; þeir sem telja andmælendur sína á valdi pólitískrar rétthugsunar ættu þessvegna að útskýra hvað nákvæmlega er gagnrýnivert við skoðanir þeirra.“

Hér hittir hún naglann á höfuðið. Merkimiðar geta vissulega verið gagnlegir til að flokka og skilja, en þegar þeir eru notaðir til að meiða – eins og stundum og jafnvel oft er raunin með merkimiðann „pólitískan rétttrúnað“ þá eru þeir skaðlegir. Það þýðir að sjálfsögðu ekki að við megum ekki ræða um skoðanir og afstöðu. Það þýðir hins vegar að við eigum að eiga í samtali án þess að hafa þann ásetning að meiða aðra.

Virðing fyrir manneskjunni er nefnilega ekki til umræðu, um hana verður ekki samið. Hún er grundvallaratriði og forsenda.

Jesús er reiður

Jesús er reiður í guðspjalli dagsins. Hann ávítar. Hann er ekki alltaf glaður – frekar en við.

„Vei þér, Korasín! Vei þér, Betsaída! Ef gerst hefðu í Týrus og Sídon kraftaverkin, sem gerðust í ykkur, hefðu þær löngu iðrast í sekk og ösku.“

Þetta er öðrum þræði lýsing á vonbrigðum þess sem hefur ekki náð markmiði sínu. Jesús kom og prédikaði og fólkið hlustaði, hann gerði kraftaverk og fólkið horfði. En þau breyttu ekki hátterni sínu. Kannski af því að þau skildu ekki. Kannski af því að breytingar taka tíma og hann var ekki nógu lengi á staðnum. Við vitum það ekki.

En hverju vildi hann breyta?

Mörgu.

Eitt af því var hvernig við lítum á og nálgumst annað fólk.

Hvernig?

Hann umgekkst þau sem samfélagið úthýsti,
hann vildi að samfélagsreglurnar væru í þágu manneskjunnar – svo hann læknaði á hvíldardegi,
hann bar virðingu fyrir hverri manneskju sem hluta af sköpun Guðs.
hann elskaði. Alla.
hann bað fyrir öðrum – líka þeim sem ofsóttu hann.

Hann. Bar. Virðingu.

Virðingin

Það eru ekki allar breytingar jafn einfaldar og sú að setja upp forrit sem skiptir út merkimiða fyrir innihald. Breytir pólitískum rétttrúnaði í virðingu fyrir manneskjunni. Það er í sjálfu sér einfalt og tekur skamma stund – en getur auðvitað haft áhrif. Því orð hafa áhrif.

Hitt tekur lengri tíma: að hætta að setja fólk niður og mæta þeim af virðingu. Og það gildir nota bene ekki bara um vini okkar eða nágranna heldur líka þau sem við skiljum sem öðruvísi eða sjáum jafnvel sem andstæðinga.

Það er hin kristna afstaða.
Að því vinnum við.
Ekki síst um helgar eins og þessa þegar við stöndum með þeim sem hafa verið ofsótt um aldir.

Og þegar það tekst segjum við ekki „vei og skamm“ heldur „vei og jibbí jei“.
Það er boðskapur dagsins.

Dýrð sé Guði föður sem elskar heiminn, dýrð sé syninum sem var sendur svo við fengjum að kynnast þessari ást og dýrð sé heilögum anda sem er þessi ást.

09/08/2015

Barnatrú og mannþjónusta

Í Fræðunum minni fjallar Marteinn Lúther um grundvallaratriði kristinnar trúar og leggur meðal annars út af Faðirvorinu, postullegu trúarjátningunni og boðorðunum tíu. Þetta hefur stundum verið kallað kjarninn í íslenskri barnatrú. Lúther byrjar Fræðin á umfjöllun um Boðorðin. Þar vekur athygli að í meðförum hans verður boðorðið þú skalt ekki að jákvæðri þú skalt-yrðingu:

Þú skalt hjálpa náunga þínum að varðveita eigur sínar.
Þú skalt hjálpa náunga þínum að hlúa að hjónabandi sínu.
Þú skalt hjálpa náunga þínum að lifa vel.

Verslunarmannahelgin er að þessu sinni á milli tveggja mannréttindahelga hér á Íslandi: fyrir viku síðan var haldin Drusluganga í Reykjavík. Athyglin beindist að mannhelgi, mörkunum milli fólks og virðingu fyrir konum. Eftir viku verða mannréttindi hinsegin fólks í brennidepli í Gleðigöngu á Hinsegin dögum.

Mannréttindi og -skyldur

Mannréttindi er orð sem heyrist víða og mannréttindabarátta er fyrirferðarmikil í samfélaginu okkar. En við ræðum sjaldnar um hina hliðina á því: Skyldurnar sem fylgja réttindum.

Hvað gerist ef við nálgumst mannréttindi eins og Lúther nálgaðist boðorðin? Þá horfum við ekki lengur á lágmarks réttindi annarra heldur hámarks skyldur okkar. Tökum dæmi:

Fólk á ekki bara rétt til að tjá sig (tjáningarfrelsið). Það er skylda okkar að tryggja að þau geti það.
Börn eiga ekki bara rétt á góðu atlæti, uppeldi, öryggi (réttindi barna). Það er skylda okkar að tryggja að svo sé.

Mannréttindin standa vörð um ákveðinn grundvöll. Þau slá ramma kringum manneskjuna. Skyldurnar lúta aftur á móti að því hvernig við hugsum til og aðhöfumst í þágu annarra, náungans, lífsins og sköpunar Guðs.

Kannski er það þetta sem Páll á við þegar hann talar um að berjast góðu baráttunni í pistli dagsins. Og nota bene ekki aðeins að við berjumst fyrir mannréttindum – sem er gott og blessað út af fyrir sig – heldur að við göngum lengra.

Barnatrúin og mannþjónustan

Kjarni kristinnar trúar – líka barnatrúarinnar – er að nálgast náungann og þjóna honum í kærleika. Þegar það er gert þá hætta skyldurnar kannski að vera skyldur og verða að innblásinn löngun til að sinna þeim sem þarf að sinna, af einlægum vilja til vinna verkin.

Sem kristnar manneskjur erum við kölluð til láta okkur ekki aðeins varða grundvallar- eða lágmarks- mannréttindi heldur til að grípa hvert tækifæri til að sinna um og hlúa að lífinu þannig að sérhver einstaklingur megi og geti lifað lífi sínu í fullri gnægð.

Við getum kallað það mannþjónustu sem birtist í manngæsku. Það er að vera kristin manneskja.

Það er okkar barna- og fullorðinstrú.

Flutt í guðsþjónustu í Hóladómkirkju, sunnudaginn 2. ágúst 2015.

04/08/2015

Þar sem gleði og depurð búa saman

Gleði og Depurð í kvikmyndinni Inside Out

Þessa dagana er teiknimyndin Inside Out sýnd í kvikmyndahúsum hér á landi. Hún fjallar um það sem gerist innra með okkur mannfólkinu – tilfinningalífið. Í brennidepli er samspil tveggja tilfinninga: gleði og depurðar.

Boðskapur myndarinnar er að til að lífið sé í jafnvægi þurfi þessar tvær tilfinningar að vera í jafnvægi. Þar sem gleðin ein ræður verður manneskjan meðvirk, þegar depurðin hefur yfirhöndina verðum hún þunglynd. Þar sem gleði og depurð haldast í hendur verður til jafnvægi sem getur leitt til hamingju.

Þetta er lexía um lífið og jafnframt góður boðskapur inn í heimilislífið. Heimilið og fjölskyldan sem þar býr eiga nefnilega að vera staðurinn þar sem við getum upplifað allan tilfinningaskalann og verið örugg. Um leið á heimilið að vera staður þar sem við þurfum ekki að bera sársaukann og depurðina í lífinu ein og staður þar sem við getum deilt og upplifað hina dýpstu gleði með öðrum.

20/07/2015

Skósveinarnir, Grú og Jesús

Í dag verður frumsýnd kvikmynd hér á landi sem er eins konar forsaga myndanna tveggja um Aulann Grú. Hún heitir Skósveinarnir eftir söguhetjunum litlu sem hafa heillað áhorfendur um allan heim. Þeir eru gulir og sætir og næstum hnöttóttir, sumir með eitt auga, aðrir með tvö og þeir bralla og babla hver í kapp við annan.

Þegar við kynnumst þeim í fyrstu kvikmyndinni eru skósveinarnir þjónar Grú og þeir aðstoða hann fyrst við glæpi og spellvirki og síðar við gæskuverk af ýmsum toga. Í kvikmynd dagsins fáum við að kynnast forsögunni. Við sjáum hvernig þeir hafa verið hluti af sögu lífs á jörðu frá upphafi og hafa alla tíð þjónað sterkasta leiðtoganum. Jafnan þeim sem er verstur allra. Kannski er það líka háttur heimsins að upphefja þann sem valdið hefur.

*

Morgunlestur þessa miðvikudags (Róm 13.8-10) fjallar einnig um samband fylgjenda og leiðtoga. Við lesum:

„Skuldið ekki neinum neitt nema það eitt að elska hvert annað því að sá sem elskar náunga sinn hefur uppfyllt lögmálið.“

Jesús kallar okkur til fylgis við sig. En ekki þó til að vera gagnrýnislausir skósveinar heldur til að beita huga og hjarta í þágu hins góða. Til uppbyggingar. Til að elska náungann. Það er hið sanna og eina lögmál sem okkur ber öllum að fylgja. Guð gefi okkur styrk sinn til þess og Guð gefi okkur einnig gleði skósveinanna hans Grú í þeirri þjónustu.

08/07/2015

Það er ekki of seint

Lestin

Við byrjum í lestarferð.

Ung blaðakona er stödd í lestinni sem er á leið milli tveggja borga í Bandaríkjunum. Hún heyrir útundan sér símtal manns sem er háttsettur hjá Umhverfisstofnun ríkisins. Hann tjáir sig óvarlega. Blaðakonan gengur svo á hann, kynnir sig og segist hafa heyrt í honum. Af því að hann hafi verið að tala í lestinni – sem er opinber staður – njóti hann engrar friðhelgi. Þarna hefur semsagt átt sér stað leki úr Umhverfisstofnuninni. Á mikilvægum upplýsingum.

Þetta atriði kemur fyrir í sjónvarpsþáttunum Newsroom sem voru sýndir fyrir nokkrum árum í Bandaríkjunum. Framhaldið er ekki síður áhugavert. Blaðakonan unga er með pálmann í höndunum og getur sagt krassandi frétt en hún vill ekki stilla manninum upp við vegg. Þau semja: Hann lætur hana fá skýrslu á undan öðrum fjölmiðlum og samþykkir svo að koma í viðtal út af henni.

Viðtalið fer síðan á annan veg en við er að búast. Umfjöllunarefnið er plánetan okkar og hnattræn hlýnun – sem sumir virðulegir menn vestanhafs ræða undir sömu formerkjum og efnahagshrunið á Íslandi: Meint hnattræn hlýnun. Sem er hún er ekki.

Nema hvað, í viðtalinu er spurt sömu spurninga og alla jafna er spurt í svona viðtölum: hvernig er staðan? Hverju þarf að breyta til að snúa hlýnunarferlinu við? Hverjar verða afleiðingarnar ef við snúum þessu ekki við. Og viðmælandinn – sérfræðingur á þessu sviði svarar: Staðan er ómöguleg. Það er ekkert hægt að breyta þessu. Þessu verður ekki snúið við. Það er of seint. Við horfum fram á hörmungar.

Frans sendir bréf

Það var greint frá öðrum leka í fjölmiðlum í vikunni. Úr sjálfu Vatikaninu. Nýjasta páfabréfið sem hefur yfirskriftina Lof sé – Laudato si. Það hefst á bæn eftir dýrlinginn Frans frá Assisi:

„Lof sé þér Drottinn minn, fyrir systur okkar, Móður Jörð, sem nærir okkur og viðheldur og sem gefur margvíslega ávexti, lituð blóm og jurtir.“

Frans sem var ítalskur munkur og lifði á Ítalíu á 13. öld er meðal annars þekktur fyrir hófsemi og virðingu fyrir dýrum og umhverfi en ekki bara manneskjunni.

Bréf nafna hans sem situr á páfastóli fjallar um umhverfismál og það kannski var eins gott að það lak því það þurfti að milda höggið sem því fylgir. Umfjöllunarefnið er svolítið franslegt: umhverfið, nægjusemin.
Undirliggjandi og þó ekkert svo mikið undir heldur á yfirborði er kerfisgagnrýni á það hvernig við umgöngumst jörðina. Meginatriðin í bréfinu má draga svona saman:

Loftslagsbreytingar eru raunverulegar. Þetta er ekki að batna, það er að versna. Páfinn segir að í þeim felist ein mesta áskorun mannkyns á okkar tímum og við stöndum frammi fyrir áður óþekktum breytingum á vistkerfum sem hafa verulegar afleiðingar fyrir okkur öll.
Mannfólkið ber höfuðábyrgð á loftslagsbreytingum.
Loftslagsbreytingar hafa mikil áhrif á hin fátæku í heiminum – hlutfallslega meiri en á aðra.
Við getum og verðum að gera það sem í okkar valdi stendur til að bæta úr þessu.
Einstaklingar geta lagt sitt af mörkum en stjórnmálamenn verða að leiða þessa vinnu.

Enski presturinn Giles Fraser lagði út af páfabréfinu í pistli í dagblaðinu Guardian í gær þar sem hann sagði Frans páfa líkjast baráttukonunni Naomi Klein – í hempu. Fraser segir þar meðal annars: Manneskjan er í grundvallaratriðum eins og stórt barn, knúin áfram af löngunum sínum: ég ég ég, vil vil vil. Kapítalískt hagkerfi reynir að uppfylla þessar langanir alveg óháð því hverjar þær eru.

Hann bætir við að kapítalisminn sé öflugt kerfi til að mæta eða koma til móts við það sem fólk vill – til að uppfylla langanir – en að hann geri engan greinarmun á því sem manneskjur vilja og því sem þær þurfa. Afleiðingarnar séu skelfilegar fyrir plánetuna okkar og fyrir hamingju eða velferð einstaklinganna.

Týndir synir, týndar dætur

Söguna um týnda soninn sem við lesum í kirkjunni í dag má heimfæra á þetta. Sonurinn sem fór að heiman er stóra barnið – sem heimtar peninga, fer út í heim, lifir lífinu óháð öðrum og endar í svaðinu. Hófsami bróðirinn varð eftir heima. Faðirinn fagnar þegar týndi sonurinn kemur aftur heim og tekur hann að sér.

En það er hinsvegar ekki í boði að lifa áfram hinu ýkta lífi sóunarinnar. Það er í boði að lifa í samfélagi og yrkja jörðina. Lifa í nægjusemi. Þótt það sé haldin veisla endrum og sinnum þá er lífið semsagt ekki veisla 24 tíma á sólarhring, 7 daga vikunnar. Frans páfi er því kannski að kalla á týnda syni og dætur þessa heims. Hættið að sóa, gerið greinarmun á þörfum og löngunum, komið heim.

Um leið er hann að kalla eftir því að við sjáum okkur öll sem hluta af heild. Skiljum að náunginn er ekki bara sá sem býr undir sama þaki og við og ekki bara sá sem býr í sömu borg eða sama landi eða sömu heimsálfu og við heldur allir sem við getum haft áhrif á með höndunum okkar, huganum og hjartanu – og þar liggur allur heimurinn undir.

„Auðvitað getum við breytt heiminum“

Þess vegna er svo gott að við höfum í þessari messu með okkur góðan kór frá systurþjóðinni í austri, frá dómkirkjunni í Niðarósi sem var einu sinni ein af okkar dómkirkjum. Við erum þakklát fyrir þá nærveru hér og líka fyrir tónlistina sem er hið sammannlega tungumál. Mér finnst líka sérlega dýrmætt að hafa ykkur hér því frá Noregi höfum við fengið ungliðahreyfinguna Changemaker sem vinnur eftir slagorðinu: Auðvitað getum við breytt heiminum og hefur kennt okkur að við erum hendur Guðs til góðra verka í heiminum.

Forsvarsmaður umhverfisstofnunarinnar í Newsroom var ómyrkur í máli og hann var líka vonlaus. Frans páfi er ómyrkur í máli en hann á von. Hún byggir á skýrri sýn á vandamálin og kallar á samstöðu við lausn þeirra. Hún krefst kerfisbreytingar. Ég held við eigum að fylgja honum að máli í þessum efnum.

Við ætlum að bjarga þessari plánetu.
Við ætlum að bjarga þessu fólki.
Það er ekki of seint.
Við ætlum að gera það saman.

Ertu með?

Dýrð sé Guði sem elskar heiminn.
Dýrð sé syninum sem var sendur svo við fengjum að kynnast þessari ást.
Dýrð sé heilögum anda sem er þessi ást.

Flutt í Langholtskirkju, á þriðja sunnudegi eftir þrenningarhátíð, 21. júní 2015.

21/06/2015

Það er dýrt að vera fátækur

Tónlistin okkar hljómar í sálinni, sagði kona í samtali við Fréttastofu Rúv í gærkvöldi. Hún var að segja frá þjóðlagasöng sem er iðkaður þessa helgi á Akureyri. Af orðunum mátti ráða að tónlistin skiptir máli. Hún snertir sálina, getur nært hana og lyft henni upp.

Mig langar að íhuga tónlist og trú í dag og ég ætla að gera það með því að leggja út af þremur tónleikum sem ég hef sótt á undanförnum vikum.

Fyrst hlustaði ég á síðpönksveitina Trúboðana sem fagnaði útkomu plötunnar Óskalög sjúklinga. Þá tróð söngvaskáldið Svavar Knútur upp og fagnaði útkomu fjögurra platna á vínil. Það er stundum svolítið pönk í honum. Loks var það frumpönkarinn T. V. Smith sem gaf innsýn í sína tónlist. Ég lærði sitthvað á þessum tónleikum og mig langar að deila því með ykkur í kirkjunni í dag.

*

Trúboðarnir tróðu upp á Gauknum. Þeir syngja um smáatriðin í daglegu lífi sem spegla samtímann og ljúka lífinu upp. Óskalög sjúklinga beina kastljósinu að því sama og kvöldfréttirnar: Heilbrigðiskerfinu og fólkinu sem þiggur þjónustuna:

Færðu fatið undir lekann
Sérðu ekki að húsið það er fokhelt
Lyftan aftur föst aá milli hæða
Hjartastuðtækið orðið straumlaust

Söngvarinn er staddur á spítalanum og og það sem styttir stundir eru hin nostalgísku óskalög sjúklinga. Svo lýkur laginu á þessum hendingum:

Ég hlusta á’ óskalög sjúklinga
fæ ég lifrarígræðsluna
náðu í nýrnavélina
viltu græða í mig sálina.

Undirliggjandi eru skilaboðin um að kerfið sé ekki í fullkomnu lagi þótt manneskjan þrauki.

Það sama er uppi á teningnum í laginu Vantrúboð:

Ei skal hafa annan guð en Glitni
Glöð við beygjum höfum til Nastakk
Gröfum síðan gömul hindurvitni
Við Guð við segjum einfaldlega nei takk
– Hvaða guð sé oss næstur

Athygli hlustandans er líka beint að trú og trúarhefðum í skólastofunni og sungið um gildismat. Trúboðarnir spyrja hvort það geti verið að við séum að fórna meiri hagsmunum fyrir minni. Textinn er brýnandi og málefnið mikilvægt.

Lög Trúboðanna eru þétt og kraftmikil, textarnir fullir af boðskap og spurningarnar um samfélagið okkar brýnandi. Þetta er gott stöff.

*

Svavar Knútur heillaði gesti á Rósenberg.

Svavar Knútur söng á Rósenberg og beindi hug og hjarta að gildi einveru og íhugunar, sársaukanum sem getur fylgt því að vera manneskja og að ferðaþránni sem leiðir okkur á ókunnar lendur. Hann söng um lífið í hæðum og lægðum á minimalískan og einfaldan hátt sem snertir hjartað. Í lagasmíðum sínum hefur Svavar líka beint sjónum að ranglátum kerfum og lýst áhyggjum.

Eitt besta dæmið um það er lagið Af hverju er ég alltaf svona svangur. Þar er sungið er á gamansaman hátt um uppvakninga – zombíur – sem kunna að meta Bauhaus og Bylgjulestina, Kringluna og Smáralind. Undirliggjandi eru áhyggjur af gildismati sem metur neysluna meira en manneskjur. Það er gildismat hagvaxtarins sem stundum virðist tröllríða öllu.

*

T. V. Smith í fullu fjöri á Dillon.

Svo var það pönkarinn T.V. Smith sem trommaði gítarinn sinn áfram á Dillon og kyrjaði hrá pönklög um kerfisbundið ranglæti. Laglínurnar voru einfaldar og textarnir boruðu sig undir kvikuna. Það er dýrt að vera fátækur syngur T. V. Smith:

Það er dýrt að vera fátækur,
því allt kostar meira,
ég banka á luktar dyr.
Það er dýrt að vera fátækur,
vill einhver kasta til mín nokkrum brauðmolum,
ég skal borða þá af gólfinu.
Það er dýrt að vera fátækur,
en ég lít kannski vel út þegar ég er fullur örvæntingar.

Upp úr lögunum hans stendur ekki bara tilfinning fyrir ranglæti heldur spurningar: Ertu með? Eigum við að breyta heiminum?

*

Kæri söfnuður.

Við erum enn inni á áhrifatíma Hvítasunnunnar. Hátíðar heilags anda. Og heilagur andi talar til okkar með margvíslegum hætti. Í gegnum reynsluna í lífinu, gegnum þrautir og sigra. Í daglegu lífi. Í tónlistinni sem við heyrum. Líka þegar við búumst bara alls ekki við því.

Trúboðarnir brýna okkar. Ekki með því að segja: Eitt er best og miklu betra en annað heldur með því að spyrja út í gildismatið og spyrja um það hvernig og hvers vegna og setja fingurinn á það sem er kannski bara svolítið ranglátt og ætti að vekja okkur til umhugsunar. Það sama gera Svavar Knútur og T. V. Smith.

Svo er það kirkjan.

Hér syngjum við líka.

Hér erum við líka að fást við sömu spurningar og tónlistarmennirnir gera í lögum sínum.

Spurningar um það hvernig við búum til gott og réttlátt samfélag.

Hjörtun okkar slá í takt og við ætlum að hafa Jesú Krist að leiðtoga lífsins.

Hvað þýðir það?

Það þýðir að við viljum betri heim.

Eins og Jesús.

Það þýðir að við viljum gera heiminn betri. Sjálf.

Eins og Jesús.

Kannski þurfum við bara svolítið pönk í kirkjuna. Var Jesús ekki töluverður pönkari – svona miðað við viðbrögðin sem hann fékk? Kannski er kirkjupönk kall dagsins.

Við þurfum að byrja núna.

Því kerfið er ekki fullkomið.

Og þá þarf að bretta upp ermarnar og gera breytingar.

Annað var það nú ekki.

Dýrð sé Guði sem elskar heiminn, dýrð sé Jesú sem þorði að vera öðruvísi og orða hlutina eins og þeir eru, dýrð sé heilögum anda sem gefur hugrekki til að aðhafast.

Þessi prédikun var flutt í síðdegismessu í Laugarneskirkju á öðrum sunnudegi eftir þrenningarhátíð, 14. júní 2015.

14/06/2015

Roðdregna Biblíu? Nei, takk

Í kvikmyndinni Super Size Me sem var sýnd hér á landi fyrir rúmum áratug ræðir kvikmyndagerðarmaðurinn Morgan Spurlock meðal annars um kjúklinganagga og hann spyr: „Úr hvaða hluta kjúklingsins er kjúklinganaggurinn eiginlega?“

Svarið er: Naggurinn er ekki úr einu stykki af kjúklingi heldur úr næstum því heilum kjúklingum sem eru maukaðir. Því næst spurði Spurlock: „Hvað er hráefni úr mörgum kjúklingum í einum nagga?“ Svarið var: Mörgum.

Kæri söfnuður.

Ég ætla ekki að prédika um kjúklinganagga. Ég ætla að tala um Biblíuna. Og um fisk. En kjúklinganaggurinn er gagnlegur sem líking og þannig verður hann meðhöndlaður í dag. Meira um það á eftir.

Hvernig lesum við Biblíuna?

Biblían er á dagskrá á þessu ári. Hún er auðvitað alltaf á dagskrá í kirkjum og samfélagi en í ár fær hún aukið rými af því að Hið íslenska Biblíufélag er tvö hundruð ára. Það liggur því beint við á einum af lykildögum kirkjuársins – Sjómannadeginum – að íhuga hvað Biblían er og hvernig við meðhöndlum hana.

Hvað gerum við þegar við lesum, íhugum og notum Biblíuna? Hvernig nálgumst við hana og hvernig berum við hana áfram? Það er kannski viðeigandi að taka líkingu af fiski af því að það er Sjómannadagur. Ef Biblían er fiskur og við erum fisksalinn, hvað gerum við?

Afhendum við hana heila? Gjörðu svo vel, hér er hún, gerðu endilega eitthvað með hana. Viltu uppskriftabækling?
Skerum við hausinn og sporðinn af af því að það er efni í henni sem á ekki erindi við fólk, efni sem við skömmumst okkar fyrir? Hér er Biblían þín, hér eru sögurnar, en ég ætla að halda nokkrum eftir af því að þær eru leiðinlegar, skipta ekki máli, gagnast ekki eða ég skammast mín kannski fyrir þær.
Roðdrögum við Biblíuna (roðflettum fyrir okkar sunnanfólkið) þannig að flakið eitt sé eftir? Snyrtum hana og gerum fallega og höldum svo eftir kjarnanum? Skerum hana kannski í bita af því að fólk höndlar hana ekki í heild en getur meðtekið smá búta í einu?
Sjóðum við hana kannski – eldum úr rétt? Búum við til rétt – til dæmis prédikun?

Hvað gerum við og hvernig meðtekur fólk Biblíuna í dag? Gerum við kannski allt þetta og jafnvel meira til?

Ótúlkað, túlkað, oftúlkað

Það hefur verið eitt af einkennum hinnar lúthersku nálgunar við Biblíuna að fólk eigi að hafa aðgang að henni sjálft. Til að lesa og íhuga, rýna, gagnrýna. Það þýðir ekki að við veljum ekki úr texta til að lesa í kirkjunum – eins og textana þrjá sem við lesum hér í dag. Það þýðir að við notum þá sem dæmi um heildina, en þeir eiga ekki að koma í stað hennar.

Það er meira. Við erum meðvituð um að Biblían er opið rit. Hún er túlkuð. Raunar finnum við fjölda dæma um það í Biblíunni sjálfri – það eru textar sem kallast á gegnum ritin, árin og aldirnar.

En það eru ekki allir sem vilja gera þetta. Tveir hópar andæfa þessari nálgun. Báðir hafa bókstafstrúarnálgun við Biblíuna:

fundamentalískir vantrúarmenn
fundamentalískir trúmenn

Það einkennir slíka nálgun við Biblíuna að vilja líta svo á að það sé bara til ein rétt túlkun á textum. Og að hún sé augljós. Það einkennir þessa nálgun að vilja velja og hafna, snyrta burt óheppilegu textana (eða kannski þá heppilegu eftir því hvernig á það er litið) en vilja halda öðrum á lofti. Slíta þá úr samhengi og hafa uppi stóra yfirlýsingar: „Svona segir Biblían.“

Þetta er ekki góð nálgun. Við eigum ekki að búta Biblíufiskinn svona niður og halda á lofti einstökum versum, án samhengis og túlkunar.

Hvers vegna?

Vegna þess að hér er gefið í skyn að samhengið skipti ekki máli. Vegna þess að hér er ekki tekið tillit til þess hvað Biblían er og hvernig hún varð til. Vegna þess að hér verður til hætta á misnotkun Biblíunnar. Til dæmis til að berja á fólki sem á undir högg að sækja í samfélaginu.

Fúndamentalistarnir segja: Það er ein túlkun og aðeins ein sem er möguleg. Hin lútherska áhersla er andstæð þessu: Textinn er túlkaður, hann kallar á túlkun, hann krefst túlkunar.

Biblían er fiskur

Biblían er fiskur. Eða eins og fiskur.

Fiskflak.

Hnakkastykki.

Heill.

Fúndamentalisminn vill ekki aðeins roðdraga Biblíuna, hann vill gera úr henni nagga: taka það sem var lífræn heild og búa til úr því eitthvað nýtt sem samanstendur af mörgum smáeiningum en þiggur ekki bragð af þeim heldur af kryddi sem er bætt í og ónáttúrulegum bragðefnum.

Að nálgast Biblíuna í trú er hins vegar að virða heildina, leyfa henni að tala til sín og leita að þræðinum eða þráðunum sem koma saman. Á hverjum sunnudegi hafa til dæmis verið valdir saman lestrar sem miðla afstöðu trúarinnar til lífsins. Í dag er einn þráðurinn svohljóðandi:

Treystu Guði.

Vonaðu á Guð.

Því að Guð er trausts verð/ur og þar getur þú fundið logn í stormum lífsins.

En ekki bara þetta.

Treystu líka sjálfum eða sjálfri þér til að lesa Biblíuna og hlusta eftir orði Guðs.

Treystu þér.

Við gerum það.

Það er hin lútherska nálgun.

Það er boðskapur dagsins.

Dýrð sé Guði föður sem elskar heiminn, dýrð sé syninum sem var sendur svo við fengjum að kynnast þessari ást og dýðr sé heilögum anda sem er þessi ást.

Flutt í Áskirkju á Sjómannadegi, 7. júní 2015. Mynd: August Linnmann.

07/06/2015

Innkaupatangó á Klapparstíg

Sviðið á Rósenberg við Klapparstíg er ekki stórt en í gær mættust þar tvær harmonikkur, tvær fiðlur, eitt klarinett, einn gítar og einn kontrabassi að viðbættum sjö hljóðfæraleikurum. Í einu lagi mátti jafnframt heyra leikið á greiðu. Þarna var hljómsveitin Mandólín mætt til að leika og syngja fyrir unnendur góðrar tónlistar.

Sigríður Ásta Árnadóttir hafði orð fyrir hópnum og tilkynnti tónleikagestum að nú yrði leikinn tangó sem kallaðist á við ástina, tunglið, rauða kjóla, reiða eiginmenn og afbrýðisamar eiginkonur. Tónleikagestir voru hvattir til að taka sporið ef þá lysti. Ungt par sem stóð á stéttinni utan við staðinn tók hljómsveitina á orðinu og steig dans við fagra tóna. Það magnaði bara upplifunina og gerði kvöldið eftirminnilegra.

Lögin komu úr ýmsum áttum, meðal annars var sungið á rúmensku, finnsku, jiddísku og þýsku að ógleymdu okkar ástkæra móðurmáli. Lögin fjölluðu um ást og nánd og fjarlægð og báru með sér nálægan og fjarlægan þokka. Eftirminnilegastur er líklega innkaupatangóinn sem gaf alveg nýja sýn á Nóatúnsverzlanirnar, franskbrauð og innkaupakerrur.

Þetta var eftirminnilegt kvöld og það er full ástæða til að þakka fyrir sig og smella læki á bandið á Facebook svo við sjáum örugglega hvar og hvenær þau spila næst.

02/06/2015

Rýnt í Hrúta

Kvikmyndin Hrútar eftir Grím Háskonarson var frumsýnd í Cannes fyrr í mánuðinum og á Íslandi í vikunni. Ég skrifaði stutta umfjöllun um myndina sem birtist á vef Deus ex cinema. Þar eru hliðstæður við Biblíutexta dregnar fram, en þær eru nokkrar í myndinni. Þetta er alveg frábær kvikmynd sem full ástæða er til að sjá í bíó.

31/05/2015

Mýkingarefni handa hjörtum

Ég ætla að kenna þér boðorð sem getur breytt lífinu þínu. Boðorð sem er einfalt og stutt svo allir geta munað það og hefur umbreytandi áhrif í lífinu. Það er svona:

„Þú skalt ekki eiga óvini og ekki eignast óvini.“

Hvers vegna? (meira…)

25/05/2015

Torfbær verður steinhús

Pabbi ólst upp í torfbæ. Hann bjó norður í landi á litlum bæ ásamt foreldrum sínum og bræðrum. Á næsta bæ bjó föðurbróðir hans. Þau sinntu bústörfum – tóku örugglega á móti miklum fjölda lamba.

Það var ekki rafmagn í torfbænum, slíkur lúxus þekktist fyrr en seinna, kannski um það leyti sem þau fluttu í reisulegt steinhús sem reist var á staðnum. Þá breyttist margt.

Svo varð pabbi unglingur og ungur maður og ofaná vinnuna í sveitinni bættist líka vinna í sláturhúsinu í þorpinu sem var nálægt og sjálfsagt var sitthvað fleira sem gripið var í. Svo kynntist hann mömmu sem var ævintýragjörn borgarstelpa sem vann sumarlangt í hótelinu í kaupstaðnum. Þau fluttu síðan í borgina. Þannig var sú saga.

Þetta er ekkert merkileg saga þótt hún sé mér kær. Þetta er saga þúsunda, jafnvel tugþúsunda sem hafa á síðustu áratugum hafið lífið úti á landi og flutt búferlum til til höfuðborgarsvæðisins.

Ísland er að breytast.
Sveitasamfélagið dregst saman.
Borgin stækkar.

Við höfum flutt úr torfbæjum í timburhús og steinhús.
Flutt úr sveit í bæ í borg.
Og timburkirkjan þar sem allir þekktu alla er orðin að steinkirkju þar sem sumir þekkja suma.

Sveitaferðin og burður í beinni

Sveitaferðir eru ómissandi hluti af vori leikskólabarna. Þið sem eruð í yngri kantinum hér munið örugglega eftir nokkrum slíkum og foreldrarnir líka. Íslensku þjóðinni var boðið í sveitaferð í vikunni, nánar tiltekið var okkur boðið að fylgjast með sauðburði að Syðri-Hofdölum í Skagafirði í heilan sólarhring. Þessi sveitaferð átti meira að segja sitt eigið hashtagg:

#beintfráburði

Rúv bauð til ferðarinnar sem stóð frá hádegi á uppstigningardegi fram að hádegi daginn eftir. Fyrirmyndin er norsk og útsendingin var vel heppnuð.

Athygli þjóðarinnar var fönguð og við fengum innsýn í það sem sumir þekkja en ekki margir. Landinn var mættur inn í stofu til að kenna okkur um lífið og dýrin.

Stóru spurningarnar

Sem manneskjur stöndum við frammi fyrir sístæðum spurningum:
– Hver erum við?
– Hvaðan komum við?
– Hvað er að vera manneskja?
– Hvað er að vera Íslendingur?

Og svo eru það auðvitað spurningarnar um tilgang og merkingu:
– Til hvers erum við?
– Hvað er gott og hvað er illt?
– Hvernig er maður góð manneskja?

Ein leið til að leita svara svona spurningum er með því að horfa til hefða og umhverfis. Horfa til þess hvar við höfum verið. Ég held #beintfráburði hafi einmitt verið slík tilraun. Tilraun til að minna okkur á að Ísland var einu sinni sveitasamfélag og er það að hluta til ennþá. Áminning um að við eigum að vera stolt af því.

Við sjáum víða vísanir til þessa, til dæmis þegar íslenskar vörur eru kynntar:

„Lambakjöt. Á diskinn minn.“
„Íslenskt grænmeti. Þú veist hvaðan það kemur.“

#beintfráburði kallast á við sjónvarpsþáttinn Landann sem hefur notið mikilla vinsælda. Eitt af markmiðum hans er að leiða okkur á staði sem virðast fjarlægir en eru það ekki í raun.

Þetta er áhugaverð, gagnleg og mikilvæg dagskrá og hún snerti svolítið við prestinum af því að fjárhúsið er kristnu fólki mikilvægt.

Beint frá …

Hvað fleira í samfélaginu þarf að taka svona til meðferðar? Í kynningu sinni á dagskránni nefndi Rúv fjórar sambærilegar útsendingar sem norska ríkissjónvarpið hefur staðið fyrir:

Fyrir þremur árum sigldi skemmtiferðaskip með strönd Noregs. Þar fékkst innsýn í landið. Svona lítur landið okkar út – frá öðru sjónarhorni voru skilaboðin.
Fyrir tveimur árum var helgarútsending um eldivið og arineld. Þar gafst tækifæri til að íhuga hitann í húsunum. Svona hitum við húsin.
Sama ár var sýnt frá norsku prjónakvöldi. Svona verður peysan þín til.
Og í fyrra var öll norska sálmabókin sungin í beinni útsendingu. Svona er sungið um Guð.
Mig langar að staldra við þetta seinasta. Enda er ég prestur og við í kirkju. Ég held nefnilega að við gerðum gagn í því að beina sjónum landans að hinum trúarlega þræði í lífsmynstri okkar Íslendinga. Hann þykir ekki alltaf hipp-og-kúl en hann er þarna. Og hann er mikilvægur og hefur verið um aldir.

Bænir og Biblía

Um allt land – í sveitinni og í borginni – eru til dæmis börn sem læra bænir af mæðrum og feðrum. Læra vers eins og Vertu Guð faðir, faðir minn og Nú er ég klæddur og Vertu nú yfir og allt um kring og öll hin versin sem eru okkur kær og fylgja frá upphafi lífsins til enda þess.

Um allt land eru börn sem læra Biblíusögurnar. Læra um Adam og Evu í aldingarðinum, Nóa og dýrin í örkinni, Davíð og Golíat, Jesú sem gerði kraftaverk.

Þetta er þáttur heimilisins. Sum börn taka líka þátt í kirkjustarfinu og flest þeirra fermast og sum halda áfram í unglingastarfi kirkjunnar. Hvers vegna? Vegna þess að trúin skiptir máli og vegna þess að þetta er vandað og gott félagsstarf fyrir ungt fólk – sem er að auki ókeypis.

Uppeldið í trúnni er málefni heimilisins í samstarfi við kirkjuna.
Fræðslan um trúna fer þar fram og hún fer líka fram í kirkjunni.
En það eru fleiri aðilar sem koma að þessu.
Til dæmis skólinn.

Í skólanum, í skólanum

Og það skiptir máli að vel takist til á þeim vettvangi. Að fræðslan sé vönduð og það sé nóg af henni.

Þess vegna er vont að krakkar fái ekki lengur Nýja testamentið og Sálmana að gjöf í skólum í Reykjavík. Ástæðan er sú að það sendir röng skilaboð, sendir þau skilaboð að ritin í Nt eigi ekki heima í skólunum. Samt eru þau hluti af grundvelli menningar okkar og þekking á þeim nauðsynleg til að skilja bækur og bíómyndir, tónverk, leikrit og tungumál. Við þurfum að bæta úr þessu.

Við þekkjum jú til bókakynninga í grunnskólum – til dæmis fyrir jólin. Þar fer ekki fram ritskoðun eða ritrýning á innihaldi hennar. Höfundum er einfaldlega treyst. Við þurfum líka að treysta þeim sem þekkja Biblíuna.

„Þetta er eðlilegt“

Norðmenn sungu alla sálmabókina sína síðasta vetur. Það var sent í beinni í Ríkissjónvarpinu þeirra og á vefnum.

Útsending af þessu tagi „normalíserar“.
Hún segir ekki aðeins: þetta gerist
Hún segir: þetta er eðlilegt.
Svona fæðast lömbin.

Og:
Þegar lömbin fæðast er þeim sýnd umhyggja.
Þau mæta ekki bara, tilbúin og plastpökkuð í frystikisturnar í Bónus.

Það hefur gildi fyrir samfélagið að „normalísera“.
VIð eigum að gera meira af því.

Til dæmis með:

60 klukkustundum af sálmasöng.
60 klukkustundum af morgun- hádegis- kvöldbæn.
60 klukkustundum af kirkjulífi.
60 klukkustundum af leik barna í borginni.
Við skulum byrja fljótt. Ekki seinna en í haust.

Það er boðskapur dagsins.

Dýrð sé Guði sem elskar heiminn, dýrð sé syninum sem var sendur svo við fengjum að kynnast þessari ást og dýrð se heilögum anda sem er þessi ást.

17/05/2015